اختلال طیف اوتیسم که عموما به آن اوتیسم یا درخودماندگی می‌گویند، یک اختلال عصب – رشدی است که در سال های اولیه رشد کودک بروز می‌کند. این اختلال بر رشد طبیعی مغز در حیطه تعاملات اجتماعی و مهارت های ارتباطی اثر می‌گذارد. کودکان و بزرگسالان دچار اوتیسم، دنیا را متفاوت تر از بقیه می‌بینند، می‌شنوند و حس می‌کنند. اوتیسم یک بیماری نیست و درمان قطعی ندارد. اما با توانبخشی به موقع، فرد دچار اوتیسم می‌تواند مهارت هایی کسب کند، زندگی مستقلی داشته باشد و حتی گاهی نبوغ خاصی را از خود نشان دهد.
اگر تمایل دارید در خصوص تاثیراتی که اوتیسم بر بینایی می‌گذارد و همینطور استفاده از چشم برای تشخیص اوتیسم اطلاعات بیشتری کسب کنید، در این مقاله با ما همراه باشید.
- اوتیسم به صورت رسمی در سازمان بهداشت جهانی با عنوان اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder: ASD) شناخته می‌شود و توسط بسیاری از منابع روان پزشکی به عنوان یک اختلال طیفی در نظر گرفته می‌شود. اختلال طیفی اختلالی است که در آن طیف وسیعی از علائم و نشانه ها وجود دارد که هر فرد ممکن است برخی از آن ها را به درجات بسیار متفاوت نشان دهد.
علائم کلی این اختلال عبارتند از:
- نقص در مهارت های ارتباطی کلامی و غیرکلامی
- رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای، حرکات تکراری مثل تکان دادن دست‌ها و بدن
- نقص در مهارت های اجتماعی
- نقص در ارتباط چشمی
- مقاومت در برابر تغییر، ممکن است حتی نسبت به تغییرات کوچک محیط و فضا مقاوم باشند و نسبت به تغییر آشفته شوند.
- ممکن است واکنش بیش از حد یا کمتر از حد معمول به صدا، لمس، بو و نور بروز دهند. آن ها درک متفاوتی از دنیا دارند. یعنی ممکن است بسیاری از صداها، بوها، مزه‌ها، شکل‌ها، نورها و تماس های معمولی که برای ما کاملا عادی یا بی اهمیت است برای آن‌ها دردآور باشد.
به کسانی که ویژگی های این طیف اختلالی اوتیسم را دارند اوتیستیک گفته می‌شود. شدت اختلال این طیف در سه سطح خفیف تا شدید متغیر است. هر کدام از این سطح ها نیازمند به حمایت و پشتیبانی خاص خواهد بود. این سه سطح شامل موارد زیر است:
اوتیسم سطح 1 | اوتیسم سطح 2 | اوتیسم سطح 3 |
- دشواری در آغاز نمودن تعامل اجتماعی - مشکل در برنامه‌ریزی و سازماندهی که می‌تواند مانع از استقلال فردی گردد | - تعاملات اجتماعی محدود و علایق خاص و محدود - رفتارها و علایق تکراری و محدود | - نقایص شدید مهارت‌های تعامل اجتماعی، کلامی و غیر کلامی - آشفتگی و مشکلات فراوان در تغییر و جابجایی فعالیت |
نیازمند به پشتیبانی | نیازمند به پشتیبانی قابل توجه | نیازمند به پشتیبانی زیاد |
کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم، در ارتباطات کلامی، غیر کلامی (ارتباط چشمی)، تعاملات اجتماعی و فعالیت های مربوط به بازی مشکل دارند. اوتیسم، ارتباط آن‌ها با دیگران و دنیای خارج را دشوار می‌سازد. ممکن است در حواس پنجگانه (بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی) حساسیت های غیر معمول دیده شود. هر فرد دچار اختلال طیف اوتیسم، منحصر به فرد است. این افراد می‌توانند رفتارهای متفاوت و واکنش های متفاوت داشته باشند و نیازمند سطح حمایتی متفاوت باشند.
در کودکان دچار اوتیسم، گرایش کمی به تشخیص چهره انسانی وجود دارد. در نتیجه این کودکان تمایل کمی به برقرای ارتباط و تماس چشمی دارند. همینطور آن‌ها در درک احساسات دیگران مشکل دارند. اغلب قادر به همدلی با دیگران و قرار دادن خود در جای آن‌ها نیستند. این موارد مانعی بر سر راه برقرای ارتباط و دوست یابی آن‌ها است.
از طرف دیگر افراد دچار اوتیسم ممکن است به اندازه دیگران احساس همدلی کنند اما آن را به شیوه هایی نشان دهند که معمول یا مرسوم نیست و یا شناسایی آن دشوار است. سعی کنید زبان خاص فرزند یا عزیز مبتلا به اوتیسم خود را دریابید. او زبان خاص خود را دارد.
برخی از آن‌ها که نسبت به حس لامسه حساسیت بالایی دارند ممکن است تحمل لمس شدن و در آغوش گرفتن را نداشته باشند. کودکان دچار حساسیت بیش از حد بینایی ممکن است حتی انعکاس نور در غبار هوا را ببینند و این موجب آزار چشمان آن‌ها شود. کودکانی که نسبت به محرک شنوایی حساس هستند ممکن است توان تحمل صداهای بلند یا بعضی صداهای خاص را نداشته باشند. به موقعیت ها و شرایط جدید واکنش های بسیار شدید نشان می‌دهند. ممکن است با چیزهای جدید، افراد جدید و حتی تغییر دکوراسیون منزل به شدت آشفته شوند و به آن واکنش نشان دهند.
هرچه بیشتر بتوانیم دنیای فرد دچار اوتیسم را درک کنیم، بهتر می‌توانیم با او ارتباط برقرار کنیم. با ارتباط بهتر، می‌توانیم بیشتر و بهتر به او آموزش دهیم. فراهم کردن محیط امن و راحت لازمه ی آموزش و درمان این کودکان است. برای فراهم کردن چنین محیطی، باید بیشتر بدانیم که او دنیا و محیطش را چطور می‌بیند، می‌شنود و درک می‌کند.
اوتیسم علت واحد و مشخصی ندارد. دانشمندان هنوز در حال تلاش برای یافتن علل شکل‌گیری اوتیسم هستند. امروزه پژوهشگران معتقدند که احتمالا چندین ژن در ترکیب با عوامل محیطی در ایجاد اوتیسم دخیل باشند. مواردی مثل سابقه خانوادگی (داشتن فرزند اوتیستیک در خانواده)، زایمان زودرس، سن والدین و شرایط بارداری ممکن است احتمال بروز اوتیسم را افزایش دهد.
با وجود اینکه هیچ درمان قطعی (دارویی و غیر دارویی) برای اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد، اما تشخیص به موقع (تا حدود 3 سالگی) و دریافت درمان رفتاری و خدمات توانبخشی زود هنگام و فشرده، در بسیاری از موارد می‌تواند علایم را تا میزان قابل توجه کاهش دهد. این درمان ها می‌تواند مهارت های سازگار شدن با زندگی روزمره، تنظیم هیجان، خودمراقبتی و درگیری در تعاملات اجتماعی را رشد دهد. اهمیت تشخیص به موقع اوتیسم در همین است که این مداخلات درمانی زود هنگام می‌تواند به کودک کمک کند تا بتواند مستقل باشد و نیازمند سطح بالایی از حمایت و وابستگی به دیگران نباشد. در افرادی که در سطح نیازمند حمایتی زیاد (سطح 3) هستند، عملا امکان زندگی مستقل بعید است.
اوتیسم و بینایی
همانطور که علت اصلی اوتیسم هنوز شناخته نشده است، علت مشکلات بینایی همراه آن هم شناخته شده نیست. این مشکلات بینایی که در اوتیسم رخ می‌دهند شامل موارد زیر می‌باشد:
- این کودکان ممکن است در هماهنگی بینایی محیطی و مرکزی دچار مشکل باشند. ممکن است کودک در تعقیب یک شیء با چشمان خود، به جای حرکت دادن چشم ها از حرکت دادن سر، گردن و تنه خود استفاده کند.
- برخی از افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ممکن است نسبت به محرک های بینایی، حساسیت بیش از حد معمول داشته باشند و بعضی انعکاس ها، نورها یا رنگ ها برای آن‌ها قابل تحمل نباشد.
- مشکل در حفظ ارتباط چشمی باعث حرکت مکرر چشم ها می‌شود.
- نگاه از گوشه چشم در کودکان مبتلا به اوتیسم یکی از مشخصه های آن‌ها است.
- حرکات چرخشی چشم ها برای دنبال کردن نورها یا غبارهایی که در هوا می‌بینند.
- تماشای اشیاء در حال چرخش و پلک زدن مکرر از علائم بینایی همراه در اوتیسم است.
علاوه بر این موارد، کودکان اوتیسم مثل سایر افراد جامعه ممکن است دچار عیوب انکساری، استرابیسم (انحراف چشم) و بیماری های چشم باشند. بهتر است درباره بیماری های مهم چشم بیشتر بدانید. در این موارد، اضافه شدن یک مشکل یا اختلال بینایی به اختلال طیف اوتیسم، می‌تواند کار با این کودکان را دشوارتر کند. کودکان دچار اوتیسم که کم بینا یا نابینا هستند نیازمند سطح حمایتی شدید هستند.
چشمان ما جدا از اینکه حس بینایی را برای ما تأمین می‌کند، یکی از راه های ارتباط غیرکلامی ما با افراد است. ما از طریق چشمان خود دنیای پیرامون و افراد دیگر را می‌بینیم. با نگاه کردن به چهره و چشمان دیگران، می‌توانیم احساسات آن ها را درک کنیم و با آن ها ارتباط برقرار کنیم. ایجاد ارتباط از طریق چشم نقش شگرفی در خودآگاهی کودک دارد. کودکان دچار اختلال طیف اوتیسم در برقرار کردن این ارتباط چشمی مشکل دارند. تمرینات و درمان هایی که باعث تقویت ارتباط چشمی در کودکان دچار اوتیسم می‌شود، می‌تواند روی توانایی آن‌ها در ارتباط برقرار کردن با دیگران نیز اثر داشته باشد. درمان مشکلات بینایی کودکان اوتیسم، بخشی از برنامه درمانی توانبخشی آن‌ها است. قدم اول این درمان، یک معاینه بینایی برای تشخیص مشکلات بینایی همراه اوتیسم می‌باشد.
معاینه چشم در اوتیسم
اولین مرحله در بررسی بینایی این افراد، یک معاینه چشم کامل است. شما می‌توانید در خصوص ویژگی های یک معاینه چشم کامل با ما همراه باشید. با توجه به این که به احتمال زیاد این کودکان همکاری مناسب برای معاینه روتین چشم را ندارند، نوع معاینه چشم آن‌ها باید متفاوت باشد. تکنیک های معاینه چشم این کودکان با افراد و کودکان عادی متفاوت است. اپتومتریست یا چشم پزشک برای معاینه این کودکان، باید از تست های ابجکتیو که نیازی به پاسخ بیمار ندارد استفاده کند. تست هایی که در آن ها از تصویربرداری ها استفاده می‌شود می‌تواند در زمان کوتاه ارزیابی دقیقی از وضعیت سلامت چشم ها بدهد.
سعی کنید خود را به جای فرزند اوتیسم خود بگذارید وقتی که وارد یک مطب شلوغ و پر از افراد جدید و ناشناس می‌شود. سپس وارد اتاق معاینه می‌شود که مکانی جدید و با تجهیزات ناشناس برای او است. این محیط می‌تواند برای فرد دچار اوتیسم که درک متفاوتی از جهان خارج و افراد دارد، محیط بسیار اضطراب آوری باشد. بعید نیست که او واکنش شدید نشان دهد. واکنش های آن‌ها می‌تواند ناآرامی، آشفتگی، پرخاشگری یا حتی خودآزاری باشد. توصیه می‌کنیم که به مرکز معاینه و اپتومتریستی مراجعه کنید که دانش، تبحر و تجربه کافی در معاینه کودکان و بزرگسالان با شرایط خاص را داشته باشد.
اگر در معاینه، اپتومتریست یا چشم پزشک متوجه وجود اختلالی در بینایی شد، در جهت درمان آن باید قدم گذاشت. هرگونه اختلال بینایی که باعث تاری دید شدید یا ناهماهنگی حرکات چشم باشد، باید تحت درمان قرار گیرد.
در صورتی که کودک دچار اوتیسم، عیب انکساری قابل توجه و در نتیجه نیاز به عینک دارد، توصیه می‌کنیم با توجه به شرایط و روحیه این کودکان، در انتخاب فریم و عدسی عینک حتما از متریال‌های نشکن و انعطاف پذیر استفاده کنید. حتما نظر او را در انتخاب فریم لحاظ کنید. برای این که از عینک استفاده کند باید بتواند با آن مثل یکی از وسایل مورد علاقه اش ارتباط برقرار کند.
اگر کودک دچار اوتیسم، تنبلی چشم هم داشته باشد، علاوه بر عینک احتمالا به روش‌های دیگر درمان تنبلی چشم هم نیاز خواهد داشت. دانستن درباره تنبلی چشم و راه های درمان آن به شما کمک می‌کند تا با نوع تنبلی چشم کودک خود آشنا شده و از روش های درمانی متناسب با آن استفاده کنید.
ویژن‌تراپی دسته وسیعی از تمرینات و ورزش های چشمی است که برای درمان انواع اختلالات دید دوچشمی و تنبلی چشم به کار می‌رود. احتمال داده می‌شود که انجام ویژن‌تراپی بتواند در بهبود هماهنگی حرکات چشم ها و نیز هماهنگی چشم-دست در کودکان دچار اوتیسم اثرگذار باشد. تمرینات ویژن‌تراپی به دو دسته تمرین در مطب و تمرین در منزل تقسیم می‌شوند. بهتر آن است که برنامه تمرینات را طوری تهیه کرد که در محیطی که کودک در آن احساس راحتی و امنیت دارد انجام گیرد. بهتر است از تمریناتی که به بهبود مهارت ردیابی کمک می‌کند بیشتر استفاده گردد. این تمرینات می‌تواند مشکل نگاه از گوشه چشم و عدم تماس چشمی را هم بهبود دهد. برای انجام تمرینات ردیابی یا تعقیب کردن، با کودک تمرین کنید شیء را با چشمان خود دنبال کند تا از حرکت سر، گردن یا تنه برای دنبال کردن شیء کاسته شود.
برقراری تماس چشمی، پایه و اساس ارتباط، گفتار و زبان کودکان است. اغلب کودکان اوتیسم در برقراری و حفظ تماس چشمی دچار مشکل هستند. حتی برای برخی از آن‌ها، تماس چشمی می‌تواند از نظر حسی، تجربه حسی شدید و طاقت فرسایی باشد و احساس فشار و استرس کنند. روش ها و تمریناتی برای بهبود تماس چشمی در کودکان اوتیسم وجود دارد. این تمرینات براساس شدت اوتیسم و علائم موجود در آن‌ها استفاده می‌شود.
چشمانی که اوتیسم را نشان می‌دهند
در اهمیت تشخیص هرچه زود هنگام اوتیسم گفتیم که تشخیص به موقع و مداخلات توانبخشی در دوران طلایی (حدود 3 سالگی) می‌تواند در بالا بردن مهارت های کودکان برای زندگی مستقل و روابط اجتماعی تاثیرگذار باشد.
درحال حاضر برای تشخیص اوتیسم از روش ها و تست های استاندارد مشاهده ای استفاده می‌شود. در این روش ها متخصصین با مشاهده رفتارها و علائم کودک و مطابقت آن با رفتارهای متناسب سن کودک، به تشخیص قطعی در خصوص اوتیسم می‌رسند.
در چند دهه اخیر و با افزایش آمار شیوع اوتیسم و افزایش مطالعات انجام شده روی آن، محققین در تلاش اند تا روش‌های زیستی برای تشخیص اوتیسم طراحی کنند. مطالعات زیادی در خصوص این روش ها در حال انجام است. از جمله این مطالعات می‌توان به تحقیقاتی در خصوص آزمایش خون و آزمایش ژنتیک اشاره کرد. این مطالعات به دنبال یافتن نشانگرهای زیستی اوتیسم هستند که بتوان با آن‌ها اوتیسم را به صورت قطعی و به موقع تشخیص داد.
یکی از نکات جالب در خصوص بینایی و اوتیسم، مطالعاتی است که بر روی تشخیص اوتیسم از طریق چشم انجام شده است. یافته های این تحقیقات ادعا می‌کند که با استفاده از بررسی الگو های حرکات چشم، عکس فوتوگرافی شبکیه، نوار ERG شبکیه و واکنش مردمکی قادر به تشخیص اوتیسم بوده‌اند.
در پژوهشی جدید که در سال 2023 انجام گرفت، محققان تصاویر شبکیه چشم را با استفاده از الگوریتم هوش مصنوعی بررسی کردند و بدین ترتیب روشی برای تشخیص اختلال طیف اوتیسم و علائم آن در کودکان ابداع کردند. در این تحقیق الگوریتم هوش مصنوعی قادر به تشخیص اوتیسم با استفاده از تصاویر شبکیه چشم شد. یافته ها نشان داد که تغییرات شبکیه حتی در مورد شدت علائم اختلال طیف اوتیسم هم اطلاعاتی دارد. این تحقیق گامی مهم در یافتن نشانگر زیستی اوتیسم و توسعه ابزارهای بررسی اختلال طیف اوتیسم به شمار می‌رود. طراحی چنین ابزارهایی به ویژه برای جاهایی که دسترسی آسان به متخصصان روانپزشک کودک وجود ندارد، بسیار اهمیت دارد.
در یک تحقیق دیگر که با استفاده از الکترورتینوگرام (ERG) شبکیه چشم انجام گرفت، نشان داده شد که نتایج ERG چشم ها ممکن است قادر به نشان دادن اختلالات عصب-رشدی مانند اوتیسم و بیش فعالی باشد.
علامت شایعی که در اکثر کودکان اوتیسم وجود دارد، خودداری از تماس چشمی است. این علامت چشمی می‌تواند به صورت از گوشه نگاه کردن، قطع تماس چشمی، حرکات تکراری و چرخشی چشم ها و خیره نگاه کردن از گوشه چشم به یک شیء خاص باشد. این علامت بعنوان یک ملاک در تشخیص اوتیسم به کار می‌رود. طبق یک پژوهش که یافته های آن بر اساس تصاویر MRI مغز افراد مبتلا به اوتیسم بدست آمده است، افراد دچار اوتیسم به علت کاهش شدید فعالیت مغز در ناحیه قشر جداری پشتی، قادر به حفظ تماس چشمی نیستند.
تمام این روش‌ها نیازمند مطالعه بیشتر برای تایید می‌باشند و فعلا در حد نتایج پژوهش ارائه شده‌اند. طبق این دسته از مطالعات، چشم ها می‌تواند اوتیسم را نشان دهد. در صورت تایید این یافته ها، یافتن یک نشانگر زیستی در اختلال طیف اوتیسم قدم بسیار ارزشمندی در شناخت و درک بیشتر این بیماری و تشخیص به موقع آن است.
نتیجه گیری
اوتیسم یک اختلال طیفی عصب – رشدی است که روی تعاملات اجتماعی و ارتباطات اثر می‌گذارد. کودکان دچار اوتیسم احتمالا به علت عدم همکاری، کمتر از همسالان خود تحت غربالگری بینایی قرار می‌گیرند. عدم معاینه چشم این کودکان، ریسک پنهان ماندن مشکلات بینایی را افزایش می‌دهد.
دوران تولد تا 8 سالگی، دوره رشد سیستم بینایی است. کودک دچار اوتیسم مثل هر کودک دیگری باید معاینه چشم بدو تولد، 6 ماهگی، دو سالگی و معاینه سالیانه تا 8 سالگی را دریافت کند. هرچند که نوع معاینه او می‌تواند متفاوت باشد. از دست دادن این فرصت برای معاینه چشم این کودکان می‌تواند شرایط درمان آن‌ها را بدتر کند. تصور کنید که کودکی مبتلا به اوتیسم و 8 ساله، هیچ معاینه بینایی دریافت نکرده باشد درحالی که یکی از چشمان یا هردو چشم او عیب انکسار بالا، تنبلی چشم و تاری دید شدید دارند. اضافه شدن این تاری دید به سایر مشکلات اختلال اوتیسم، سطح نیازمندی کودک را شدیدتر کرده و کار گروه توانبخشی و درمان را سخت تر می‌کند.
معاینه بینایی سنجی این کودکان، بسته به شدت اختلال طیف اوتیسم می‌تواند چالش برانگیز باشد. بعد از معاینه باید یک برنامه درمانی برای بینایی کودک اوتیسم تهیه کرد. این برنامه می‌تواند شامل به دست آوردن هماهنگی بهتر چشم ها، تمرینات دید دو چشمی و بهبود پردازش اطلاعات بینایی آن‌ها باشد. درمان مشکلات بینایی در کودکان اوتیسم می‌تواند تاثیر مهمی بر سایر زمینه های زندگی آن ها داشته باشد. به عنوان مثال هر تمرین یا درمانی که بتواند تماس چشمی آن ها را حتی به مقدار کمی تقویت کند، می‌تواند روی مهارت های اجتماعی آن‌ها اثر بگذارد و ارتباط برقرار کردن آن‌ها با دیگران را بهبود دهد. بهبود ارتباط چشمی در کودکان اوتیسم ممکن است کاری سخت به نظر برسد، اما مانند هر مهارتی می‌توان آن را بهبود بخشید و تقویت کرد.
